Swimway: herstel van de visstand in de Waddenzee

maandag 14 mei 2018

De sterke achteruitgang van de vissen in de Waddenzee stelt velen voor een raadsel. Van de kinderkamerfunctie voor platvis is weinig meer over, de visserij op zeebaars en harder is vrijwel geheel stil komen te liggen en echt grote vissen zijn nog slechts sporadisch aanwezig. Eenduidige oorzaken zijn moeilijk te vinden. Gaat het om het ontbreken van open verbindingen tussen zoet en zout, klimaatverandering of menselijke activiteiten zoals visserij en recreatie? Via het Swimway concept wil een internationaal team van deskundigen en gebruikers beter begrijpen waar de schoen wringt. Zo kan de slag gemaakt worden naar een duurzaam herstel van de visstand.

Met meer dan 150 tot nu toe geregistreerde vissoorten, waaronder 13 zoetwatersoorten, is de visgemeenschap van de Waddenzee uitzonderlijk divers. De Waddenzee speelt een belangrijke rol in de levenscyclus van veel vissoorten, waarbij veel soorten slechts een deel van hun leven in de Waddenzee door brengen. Voor sommige vissen is de Waddenzee alleen een kraamkamer, voor anderen een verbinding tussen zoet en zout water, terwijl andere soorten er hun hele leven verblijven. Van de voorkomende vissoorten zijn er tientallen het hele jaar aanwezig. Dit zijn vooral de wat kleinere grondvissen – grondels en botervissen, maar ook de bot. De andere soorten blijven maar een deel van hun leven in de Waddenzee. Scholletjes gebruiken  de beschutte geulen en platen om er op te groeien voordat ze de Noordzee inzwemmen. Zeeforel passeert de Waddenzee op zoek naar de Drentse beken en de haring komt naar de kwelders om te paaien.

Kraamkamerfunctie in geding

Ondanks de grote hoeveelheid vissoorten, gaat het met diverse soorten niet goed. Vooral de vissen die de eerste fase van hun levenscyclus in de Waddenzee doorbrengen zijn achteruitgegaan en de grote roofvissen ontbreken vrijwel. Dat is een serieus te nemen ontwikkeling.  De gezondheid van het mariene ecosysteem neemt af. En internationale afspraken over het streven naar een gezonde visstand worden zo niet nagekomen.

Oorzaken achteruitgang

Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van de achteruitgang van de visstand. Fysieke obstakels zoals sluizen en gemalen belemmeren de vistrek. Maar ook chemische verontreinigingen, verstoring door recreatie, baggerwerken, zandsuppleties, voedselbeschikbaarheid, visserij en predatiedruk kunnen de visstand negatief beinvloeden. De grootschalige processen zoals de verandering van het klimaat en de morfologie van het waddensysteem hebben ook een impact. Tel daarbij nog het gegeven op dat de Waddenzee in interactie staat met de Noordzee en zoetwaterbeken- en rivieren en het is duidelijk dat het gaat om een bijzonder ingewikkelde samenhang van factoren. Hoe die interactie precies is en welke zwaarwegend zijn, zorgt bij de onderzoekers voor heel wat hoofdbrekens.

Omdat niet goed bekend is waardoor de populaties van veel vissoorten in de Waddenzee sterk zijn afgenomen, is het moeilijk te bepalen welke maatregelen het meeste bijdragen aan het verbeteren van de visstand.

Gezamenlijke doelstellingen

Denemarken, Duitsland en Nederland hebben gezamenlijk instandhoudingsdoelen voor de visstand in het waddengebied geformuleerd. Deze doelen zijn zowel gericht op de visstand zelf als op de instandhouding van de habitats die ze nodig hebben.

Afgesproken is om deze doelen te realiseren door samen te werken op basis van de  Swimway Wadden Sea Vision 2018-2024. De visie is in 2017 ontwikkeld door een trilaterale coördinatiegroep met bijdragen van onderzoeksinstituten, natuurbeheerorganisaties en overheden. De visie  is opgenomen in de verklaring die ondertekend  wordt op de Trilaterale Regeringsconferentie in Leeuwarden in mei 2018.

Vier pijlers Swimway

Het doel van de visie is om de trilaterale instandhoudingsdoelen te realiseren. De visie is gebaseerd op vier pijlers:

  1. Onderzoek en monitoring (wat is de interactie van de vele factoren)
  2. Beleid (in hoeverre is beleid effectief? waar zitten lacunes?)
  3. Maatregelen (welke maatregelen zijn effectief en waar zijn ze nodig?)
  4. Communicatie en educatie (stimuleren betrokkenheid en draagvlak)

Belang Ministersconferentie

De ondertekening door de ministers van de Waddenzeelanden is een belangrijke mijlpaal voor de Swimway. De Wadden Sea Board kan dan aan de slag met de implementatie van de Swimway visie, waarbij het  Common Wadden Sea Secretariat (CWSS) in beeld is om de uitvoering te coördineren. Onderdeel daarvan is om voor de verschillende activiteiten financiering te regelen via daarvoor beschikbare fondsen. Het probleem van de dalende visstand is door de ingewikkelde interactie  van factoren niet in een jaar opgelost. Zelfs zes jaar is te kort. Maar de ondertekening kan wel het keerpunt zijn voor de dalende visstand. De weg omhoog kan worden ingeslagen, want de vissen zijn er nog en daarom is nu ook het moment om daar naar te handelen.