De biodiversiteit holt in de grote wateren, waaronder de Waddenzee, achteruit. Ondanks de vele plannen en organisaties lukt het niet om het tij te keren. Natuurherstel blijft achterwege. Dat stelt het programma LIFE-IP-Deltanatuur in het Natuurwinstplan Grote Wateren. “We kiezen voor een nieuwe strategie, namelijk het natuurwinst-denken”, vertelt Slangen, voorzitter van de stuurgroep LIFE-IP-Deltanatuur. De aanpak betekent: vanzelfsprekend natuurinclusief denken en werken voor alle sectoren. In plaats van ‘economie en ecologie in balans’ zet Slangen het ecosysteem voorop. De natuur niet als concurrent van economie, maar hetgeen dat bepaalt wat er kan. “Zet bodem, water en ecosysteem centraal. De draagkracht van het systeem bepaalt wat verder aan functies mogelijk is.”

Keuzes maken

Nederland kan niet zonder ecosysteemdiensten. Ze zijn onmisbaar voor andere functies, zoals gezondheid, welzijn, recreatie en visserij. Het ecologisch systeem stelt limieten. “Niet alles kan overal. Natuurwinst-denken vraagt om keuzes. We zitten tegen de grenzen van het systeem aan. We moeten daar ruim binnen blijven, laten we daarom de grenzen scherp definiëren”, vertelt Slangen. De huidige benadering van het sturen op natuurdoelen schiet volgens hem tekort. “We zeggen tot nu toe: de Waddenzee is wettelijk primair een natuurgebied. Komt er een initiatief – gaswinning, een stroomkabel, baggeren, zoutwinning – dan beoordelen we de natuurschade. Is er geen significante schade, of vindt er natuurcompensatie plaats, dan gaan ze aan de slag. We beoordelen elk initiatief apart en kijken niet naar het totale systeem.”

Uitzoomen op het hele systeem

Slangen bepleit een breder blikveld. De essentie van het Natuurwinstplan: kies voor robuuste systemen. “Voor de grote wateren, waaronder de Waddenzee, gaan we bouwen aan een sterker robuust natuurlijk ecosysteem voor de langere termijn. Op het ogenblik is de robuustheid niet op orde. Een robuust en veerkrachtig systeem blijft bij klimaatverandering in stand en is essentieel voor behoud van biodiversiteit.” Robuust betekent het versterken van natuurlijke processen, zoals de estuariene dynamiek en de interactie zoet-zout. Niet vechten tégen de natuur, maar meebewegen met de natuur. “We moeten uitzoomen naar het héle systeem. Niet sturen op specifieke soorten en habitattypen, maar sturen op condities voor natuurlijke processen.”

Juridische haken en ogen

Slangen benoemt de Natura 2000-aanpak die sterk gericht is op behoud van doelsoorten. Als voorbeeld geeft hij het Grevelingenmeer waar de dynamiek van het estuarium is verdwenen. “Het meer is dood. Terugbrengen van (gedempt) getij, een sturend natuurlijk proces, door het openen van de Brouwersdam verbetert het totale ecosysteem. Echter, de zeldzame groenknolorchis zal door het nieuwe peilbeheer deels verdwijnen. Dat mag niet van Brussel, tenzij het projectdoel geldt als een zogeheten dwingende reden van groot openbaar belang. Daar zou hier sprake van kunnen zijn, maar dat vraagt nog onderbouwing. Het Natuurwinstplan Grote Wateren schetst mogelijkheden en onmogelijkheden voor dit soort juridische haken en ogen.”

Nieuwe natuurvisie Waddenzee

Slangens ministerie adopteert het natuurwinst-denken. Ook binnen de Programmatische Aanpak Grotere Wateren (PAGW), waaronder de Waddenzee valt, is het concept geïntroduceerd. Wat de uitwerking voor het Waddengebied zal zijn, staat op het ogenblik ter discussie. Het ministerie werkt aan een Integraal Beleidskader Natuur Waddenzee. Verbetering van de natuur is daarbij het uitgangspunt. Maar ook de mens speelt een rol. “In het Waddengebied wonen en werken mensen, die er een historie hebben, hun brood verdienen. Het gebied moet leefbaar blijven.”

Goed luisteren

Voor dit beleidskader vinden momenteel talloze gesprekken plaats. “Als we één ding leren van overheidsfouten dan is het: laten we aan de mensen die er wonen en werken vragen wat zij willen. En niet vanuit Den Haag alles bepalen. We moeten goed luisteren. Dat zeiden ook de jongeren tijdens de Waddenmars.” Het maken van keuzes vraagt volgens Slangen om meer kennis. “We doorgronden het systeem niet helemaal. Welke ruimte biedt een robuust systeem? Wat zijn de effecten van ingrepen?” Met Joint Fact Finding (JFF), een gezamenlijk feitenonderzoek, wil hij komen tot een gedeelde kennisbasis. “Alle stakeholders moeten het met elkaar over de feiten eens worden. Zodat er overeenstemming is over wat het systeem vraagt en wat het systeem aankan. Dat vraagt de komende tijd veel overleg. We moeten het samen doen.”