Nieuwe iconen voor klimaatadaptatie

Het klimaat verandert en wij moeten mee. Ik maak een ‘roadtrip’ door Nederland en bezoek een aantal gebieden waar op een inspirerende manier aan de toekomst wordt gewerkt. In een serie blogs deel ik mijn ervaringen, waarnemingen en elementen voor een succesvolle aanpak. Centraal hierin staat de vraag of we klimaatverandering aankunnen en wat daar voor nodig is. Mijn vorige blog ging over de noodzaak van een nieuw, klimaatadaptief verhaal voor de toekomst. Dit blog gaat over de noodzaak van Nieuwe Iconen die de toekomst verbeelden.

Ik ben vandaag weer op weg naar het noorden. Naar de Afsluitdijk. Een dijk van een icoon als het over Nederland Waterland gaat. De Afsluitdijk is samen met de Deltawerken in ons DNA gaan zitten. Op de Afsluitdijk groet ik Cornelis Lely op ongeveer een kwart van dijk – zijn jas voor altijd wapperend in de wind. Hij was als waterbouwkundige en minister van Waterstaat de aanjager voor de aanleg van de Afsluitdijk in 1932. Wat een lef, denk ik, om in die tijd zonder gedetailleerde hydrologische berekeningen een dergelijk project te starten. Daarbij denk ik ook dat we het met de kennis van nu anders en beter zouden doen want de afsluiting pakte negatief uit voor de visserij en de natuur. De vraag is hoe er in de toekomst over onze projecten zal worden geoordeeld.

Renovatie van een icoon

Ondertussen sta ik op de dijk met projectmanager Frans de Kock van Rijkswaterstaat en programmamanager Tjalling Dijkstra van het samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk. Aan beide kanten van de dijk water tot aan de horizon, aan de ene kant het IJsselmeer en aan de andere kant de Waddenzee. De Afsluitdijk werd in 1932 aangelegd om half Nederland te beschermen tegen overstromingen en hiermee werd ook het IJsselmeer met een grote zoetwatervoorraad gecreëerd. Om klimaatverandering in de toekomst aan te kunnen, wordt de dijk de komende jaren helemaal gerenoveerd: de dijk wordt verhoogd en versterkt, er worden nieuwe pompen en spuisluizen geplaatst en de weg wordt aangepakt.

Een grote kraan legt ondertussen ingewikkeld gevormde betonblokken op het talud van de dijk, aan de zeezijde. Ze worden als legoblokjes in elkaar gepast. “Het zijn speciaal ontworpen betonblokken om de energie uit de golven te halen. Hiermee kan de Afsluitdijk een superstorm aan”, aldus een enthousiaste Frans de Kock.

Initiatief voor de Vismigratierivier

Onderdeel van de renovatie is de aanleg van de Vismigratierivier. Een unieke, ecologische verbinding voor trekvissen die vooral bedoeld is om het vissen weer mogelijk te maken de Nederlandse meren, rivieren en beken in te zwemmen vanuit de Waddenzee. Dit is hard nodig want er is nog maar 1% van de paling in het IJsselmeer over en ook de vispopulaties in de Waddenzee zijn historisch laag. Een belangrijke reden hiervoor is dat de vissen hun paai- en opgroeigebieden niet meer kunnen bereiken door barrières als de Afsluitdijk.

In 2012 werd door de Waddenvereniging, Sportvisserij Nederland, It Fryske Gea, Coalitie het Blauwe Hart Natuurlijk en NetVISwerk het initiatief genomen om hier verandering in te brengen met een ambitieus voorstel. Dit werd al snel ondersteund door de Nationale Postcode Loterij en omarmd door de provincie Fryslân en Rijkswaterstaat.

We staan ondertussen aan de rand van een groot gat in de Afsluitdijk bij Kornwerderzand, met aan de zijkanten lange damwanden. “Kijk, hier komt ie”, zegt Tjalling Dijkstra. Het wordt een open verbinding tussen de Waddenzee en het IJsselmeer met het natuurlijke getij als motor: bij eb stroomt het water naar de zee, bij vloed de Vismigratierivier in. De verwachting is dat er straks per jaar 200-300 miljoen grote en kleine vissen gebruik van gaan maken.

“De Vismigratierivier is een belangrijk onderdeel van de innovatieve, integrale aanpak waar we met De Nieuwe Afsluitdijk op inzetten. We werken vanuit een drieluik gericht op de thema’s energie, economie en ecologie. Het is internationaal echt uniek om een waterbouwkundig project zo integraal aan te pakken. En dat merken we, want we krijgen nu al van over de hele wereld vragen het ‘gat in de dijk voor de vissen’ dat we aan het maken zijn”, licht Tjalling Dijkstra toe.

De noodzaak van Nieuwe Iconen

We hebben nieuwe iconische voorbeelden nodig om klimaatadaptatie vorm te geven en aan te kunnen. Voorbeelden die invulling geven aan het ‘klimaatadaptieve verhaal’ van Nederland. Deze Nieuwe Iconen behoren hoofd en hart te verbinden en moeten laten zien dat het kán. Ze bouwen verder op het DNA van ons Nederlanders en het DNA van de locatie. De kracht van een project is ook dat je er heen kunt, dat je het kunt beleven, voelen en ervaren. Deze zaken zijn van groot belang om een brede groep mensen mee te nemen in de noodzaak van klimaatadaptatie, zie mijn vorige blog.

De Nieuwe Afsluitdijk met de Vismigratierivier kan één van die iconische projecten zijn. Maar er zijn er meer nodig, zoals bijvoorbeeld voor zoetwater & landbouw, voor toekomstbestendige beken op de hogere zandgronden en de klimaatadaptieve stad. Het programma Ruimte voor de Rivieren is hierbij een inspirerend voorbeeld. Een programma dat 20 jaar duurde en werd gestart om het rivierengebied qua veiligheid én kwaliteit te verbeteren na de hoogwaters van 1993 en 1995. Wat wordt het volgende klimaatadaptieve icoon van Nederland?