Het klimaat verandert en wij moeten mee. Technisch kan er veel, maar kunnen wíj het wel aan? Ik maak een ‘roadtrip’ door Nederland en bezoek een aantal gebieden waar op een inspirerende manier aan de toekomst wordt gewerkt. In een serie blogs deel ik mijn ervaringen, waarnemingen en elementen voor een succesvolle aanpak. Met als inzet om de klimaatadaptieve toekomst dichterbij te brengen. Vandaag blog 2: het belang van een nieuw verhaal voor een klimaatadaptieve toekomst en inspiratie van de Waddenkust.
Ik sta in Zoutkamp bij de viskraam op de sluis. Zoutkamp, ooit een beroemde vissersplaats aan de Waddenzee, op de grens tussen Groningen en Friesland. Nu ligt het ingeklemd tussen aardappelpolders en Nationaal Park Lauwersmeer. Haring met uitjes graag. “De haring komt niet meer van hier”, zegt de visboer, “maar hij is wel lekker”. “De garnalen overigens wel”, vult hij aan. “Direct uit de Waddenzee, en duurzaam gevangen. Van de mannen van SOLT”.
Impact op het Waddengebied
Het klimaat verandert en daarmee ons land. De gemiddelde temperatuur neemt toe, het regent vaak harder, er zijn langere drogere perioden, de verzilting van landbouwgrond neemt toe en de zeespiegel stijgt. En dat merk je hier aan de rand van de Waddenzee. Hier, waar men al eeuwen op de grens van land en water leeft en waar de zee de beste landbouwgronden van Europa creëerde. Nu is het een oud landschap van ingepolderde kwelders (nu het ‘hoge land’), oude dijken en terpen met achter de huidige zeedijk de Waddenzee, een natuurgebied dat zijn gelijke niet kent in de wereld. Een uitgestrekte, ondiepe zee die bij laagwater deels droogvalt en een ongekende rijkdom aan vogels, vissen en zoogdieren herbergt.
De impact van klimaatverandering is hier al merkbaar. In 2018 en 2019 was er sprake van massale kokkelsterfte in de Waddenzee omdat de temperatuur in de schelpen opliep tot 35 à 40 graden. En dat heeft niet alleen gevolgen voor de kokkels maar ook voor veel trekvogels – zoals de kanoet – omdat de kokkels belangrijk voedsel zijn. En de intensieve regenbuien zijn er ook al. Op 22 augustus 2021 zette een clusterbui Woudsend in Friesland onder water met veel schade en overlast tot gevolg.
De dames van Holwerd
Ik rijd ondertussen over de oude zeedijk langs het Lauwersmeer via Ezumazijl naar het noorden. Ooit gelegen aan de Lauwerszee, een rijke zeearm van de Waddenzee. En verder naar het noorden richting Moddergat. De Waddenzeedijk doemt als een hoge muur op in het landschap. Vanaf hier richting Holwerd. Ik zie de ‘dikke en de dunne dames’ van Jan Ketelaar bij het naderen van het dorp in de verte. Ze staan op de zeedijk met de handen open ‘te wachten op hoog water’. Ze verbeelden de zoektocht naar balans en uitwisseling.
Een nieuw klimaatadaptief verhaal
We hebben behoefte aan een nieuw verhaal voor de toekomst om klimaatverandering aan te kunnen. Om mensen mee te nemen en draagvlak te creëren moeten ze emotioneel worden geraakt. En de verbinding tussen het denkende brein en het emotionele brein verloopt vooral via de rechterhersenhelft, leerde ik ooit van hersenspecialis Anjo Travaille. Als je de emotie van mensen wilt beïnvloeden doe je dat dus vooral verbeeldend, intuïtief, zintuigelijk, creatief, combinerend, empathisch. En verhalend.
De watersector is bij uitstek technisch georiënteerd en veelal gericht op het sober en doelmatig aanpakken van de opgave. Dijkversterkingsprojecten richten zich op ‘maatgevend hoogwater’ en communicatief op ‘het aantal decimeters dijkverhoging’. En dit past slecht bij hoe onze hersenen werken. De komende decennia liggen er grote klimaatadaptatie opgaven voor ons. Die om dappere beslissingen en flinke ingrepen zullen vragen. Draagvlak onder de bevolking is daarvoor essentieel want anders krijgen we de noodzakelijke projecten uiteindelijk niet van de grond. En hiervoor hebben we nieuwe verhalen nodig die inspireren en verbinden, niet zozeer een plan.
De nieuwe verhalen van de Waddenkust
Hier aan de Waddenkust borrelt het van de nieuwe verhalen. Holwerd aan Zee is er één van. Een project om de Waddenzee naar binnen te halen voor economische versterking van de regio. Een prachtig idee van vier betrokken mannen uit het dorp: Marco Verbeek, Hessel Hiddema, Theo Broersma en Jan Zijlstra. “Momenteel werken we aan uitwerking van de plannen, maar alleen het idee heeft het dorp al een economische impuls gegeven. De huizenprijzen zijn gestegen en er staan nog maar weinig huizen te koop”, vertelde Marco Verbeek me laatst.
Maar er is meer. In 2019 is het Manifest Lauwerskust ontwikkeld voor de regio rond het Lauwersmeer door de vijf ondernemers Albert Keizer, Aaltje Rispens, Jelle Bos, Johan Rispens en Henk Postma. Vanuit het Programma naar een Rijke Waddenzee begonnen we dit proces met ‘haardvuuravonden’ vol oude, trotse verhalen uit het gebied in dorpshuizen in de regio. Daarnaast werkt een zeer actieve Duurzame Havencoalitie Lauwersoog aan verduurzaming van de Waddenzeehaven. De landbouw startte recent met het ambitieuze programma Zoet op Zout, voor een klimaatadaptieve landbouw met toekomst. En heel recent, werden de afgelopen week boeren en natuurbeheerders het eens hoe in de toekomst om te gaan met water voor landbouw en natuur in het Lauwersmeergebied.
Al deze activiteiten hebben een sterk verhalend en bottom-up karakter in zich. Dit past bij het ‘self made’ karakter van de Waddenkust. Ze vormen samen het verhaal voor de toekomst. En de basis voor draagvlak voor de projecten van morgen. En wat wordt het klimaatadaptieve verhaal van Nederland voor de toekomst?
