Een diertje met een logisch te verklaren naam; hij zit in een paar centimeter hoge koker van stukjes schelp … en als veel kokers dichtbij elkaar staan, vormen ze riffen die habitat bieden aan andere flora en fauna, zie dit filmpje. De schelpkokerworm verdient dus een plek in de spotlights en is – met foto en al – terecht opgenomen in de Bosatlas van de Wadden. Wat ook een plekje verdient in de spotlights is het rapport van Wageningen Marine Research (WMR) met de eerste resultaten van lange termijn bodemonderzoek bij de Rottums. En dat allemaal dankzij de schelpkokerworm.
Filmpje Schelpkokerwormen – Ruben Smit Productions
Eind 2018 heeft WMR de resultaten van 15 jaar onderzoek in het geulsysteem ten zuiden van de Rottums (2002 t/m 2016) gepubliceerd1. In het onderzoek is de natuurontwikkeling in voor menselijke activiteiten open en gesloten geulen met elkaar vergeleken, als onderdeel van de Wettelijke Onderzoekstaak van WMR. Het rapport heeft niet veel aandacht gekregen, want er lijkt nog niet zoveel verschil te zijn tussen het beviste en onbeviste gebied. Maar dat valt mee, als je er goed naar kijkt.
De gesloten geulen zijn Schild en Boschwad, de open geulen zijn Spruit en Zuidoost Lauwers. Zie de kaart hieronder. Uit analyse van Vessel Monitor System (VMS) gegevens blijkt dat in dit gebied vooral garnalenvisserij plaatsvindt en dat die sinds 2005 inderdaad uit het gesloten gebied is gebleven.
15 jaar onderzoek
Er zijn drie perioden met elkaar vergeleken: 2002-2005, dat is kort voordat het gesloten gebied werd ingesteld (T0) en vervolgens 2006 tot 2011 (T1) en 2011 tot 2016 (T2). De surveys gaan intussen door.
De effecten op de bodemfauna van gesloten tegenover open gebied blijken subtiel. In de gesloten gebieden worden een iets hogere soortenrijkdom, wat meer schelpdieren (vooral kokkels) en meer Schelpkokerwormen (Lanice conchilega) waargenomen. De vissurveys waren nogal beperkt en laten geen duidelijk onderscheid tussen open en gesloten gebieden zien.
Hieronder staan de belangrijkste figuren: de ontwikkeling van de algemene soortenrijkdom en van de schelpkokerwormen in open en gesloten gebieden. De grootte van de cirkels is een maat voor relatieve toename in de aangegeven perioden. Blauw en rood staan voor respectievelijk gesloten en open geulen.
Met name de ontwikkeling van schelpkokerwormen lijkt subtiel, maar dit kan toch belangrijk zijn, want het is een rifvormende soort, die helpt om het onderwaterleven te verrijken2. In het gesloten gebied lijkt een toenemende trend zichtbaar te zijn. Ook in het open gebied, maar net in een deel ervan dat weinig wordt bevist. En tegelijk valt op dat de soortenrijkdom wat hoger is daar waar veel schelpkokerwormen zitten.
Wat leren we hier nu uit?
Ten eerste dat onderzoek naar veranderingen in de zeebodem een kwestie is van lange adem en goed blijven kijken.
Ten tweede dat er mogelijk een invloed van de visserij zichtbaar wordt. Vaak wordt vanuit de visserij gesteld dat soorten als schelpkokerwormen zo kwetsbaar zijn dat ze onder natuurlijke omstandigheden (stormen, zware zeegang) geen riffen kunnen vormen. Maar het begint er op te lijken dat ze daar minder kwetsbaar voor zijn dan gedacht.
Ten derde dat de verschillende onderzoekinstituten elkaar iets te vertellen (zouden moeten) hebben. In het Waddenmozaïekproject van de Universiteit van Groningen en NIOZ gaat de onderwaternatuur in kaart gebracht worden. WMR is daar vanuit de WOT-taak bij de Rottums al enige tijd mee bezig. Ik denk dat uitwisseling van kennis en ervaringen beide projecten zal verrijken. En zet de schelpkokerworm bij die uitwisseling van kennis & ervaring in de spotlights!
Hein Sas
1 Developments in benthos and fish in gullies in an area closed for human use in the Wadden Sea 2002-2016, S.T. Glorius, I.Y.M. Tulp., A. Meijboom, L.J. Bolle & C. Chen, WOT-onderzoek, WMR-report C092/18, WOt-technical report 129, ISSN 2352-2739, DOI: 10.18174/464873. Dit onderzoek wordt gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
2 Do Lanice conchilega (sandmason) aggregations classify as reefs? Quantifying habitat modifying effects, Marijn Rabaut, Magda Vincx, Steven Degraer, Helgol. Mar. Res. (2009) 63:37–46 DOI 10.1007/s10152-008-0137-4
Word het verschil in garnalen ook gemeten?
Nee, dat wordt niet gemeten.