We hebben twee prachtige spreekwoorden in het Nederlands, ‘beren op de weg zien’ en de ‘krenten uit de pap vissen’. Nu komt de beer in de Nederlandse natuur niet meer zo veel voor. Of het moet de wasbeer zijn (https://www.verspreidingsatlas.nl/8496209). Of bedoelen we tegenwoordig het mannetjesvarken? Daar zijn er dan wel weer veel van. De pap lijkt bezig met een heropleving bij het Nederlandse ontbijt. Persoonlijk zit ik ’s ochtends vooral de krenten uit de muesli te vissen. De verhouding met de andere ingrediënten mag wat mij betreft wel iets meer in balans. Maar daar zal ik u niet verder mee vermoeien.
Waarom aandacht voor deze twee spreekwoorden? Voor mijn werk bij Programma naar een Rijke Waddenzee heb ik mee mogen doen aan een training over transitiemanagement. Nu is er, zo leerde ik, weinig te managen. Juist de vage start, een maar deels te beïnvloeden verloop van het proces en een ongewisse uitkomst zijn kenmerken van een transitie. Transities, zo leerde ik, ontstaan als de urgentie er is, maar eigenlijk zijn we dan al te laat en is het meer crisisbeheersing. Zie de klimaatadaptatie, de fosfaatcrisis, de stikstofcrisis, de crisis in de zorg en het onderwijs. En transities ontstaan als mensen vanuit visie en een gedeeld beeld kansen zien om het anders te doen. Om bestaande patronen en manier van doen los te laten omdat het alternatief aantrekkelijker is.
Aan Programma naar een Rijke Waddenzee is gevraagd partijen in het Waddengebied te verbinden en uit te dagen om, indachtig het lange termijn perspectief van een rijke Waddenzee, voorbij het bestaande te kijken.
En hé, dan doen we dat. En dan krijgen we terug: Nee, dat kan niet. Nee, daarvoor is maatschappelijk of politiek geen draagvlak. Nee, dat is niet in de wet of andere spelregels vastgelegd. De beren worden wakker, komen uit het struikgewas en gaan pontificaal op de weg liggen. Vanuit het hier-en-nu begrijp ik dat drommels goed. En het is ook goed om elkaar continue er scherp op te houden dat ideeën die ver buiten het voorstellingsvermogen van morgen en overmorgen liggen niet de dialoog over wat wel mogelijk is gaan blokkeren. Dus deze beren zijn wel degelijk functioneel.
Ik wil daarom een speciale betekenis geven aan het spreekwoord ‘de krenten uit de pap vissen’. Niet in de zin dat iemand alleen op zijn of haar voordeel uit is. Maar in de zin dat er in visies en ideeën elementen zitten die uitnodigen tot verder uitdenken, tot dialoog of tot het gewoon gaan proberen. Soms via de lijn van de overheid waarbij de route visie – beleid – besluitvorming – vergunningverlening – uitvoering een bekende is. En soms gewoon via een ondernemer of een burgercomité die kansen ziet. Ik gun iedereen die betrokken is bij het Waddengebied om op deze manier haar krenten uit de pap te vissen. In de hoop en verwachting dat we zo steeds dichter bij een Rijke Waddenzee komen.
Zelf zie ik één beer op de weg liggen. Hoe nemen we de individuele burgers, de bewoners en bezoekers van het Waddengebied, hier in mee? ’t Zal je maar gebeuren, met een pennenstreek wordt jouw huis weggegumd in een schets over geleidelijke zoet-zout overgangen. Hoe moet je daar op reageren? Hoe kunnen we deze mensen meenemen in de bedoeling van de krenten in de pap?
