De Waddenzee kreeg de hoogst mogelijke onderscheiding voor een natuurgebied, de werelderfgoed status, vanwege de voor haar kenmerkende biodiversiteit en de geologische, ecologische en biologische processen. De Waddenzee is het grootste getijdengebied ter wereld waar de natuurlijke processen ongestoord kunnen plaatsvinden. In 2018 verklaarden de Ministers van Denemarken, Duitsland en Nederland in de Leeuwarden declaratie zich bewust te zijn van het belang van duisternis voor het ecosysteem en de mensheid én het potentiële effect van lichtemissies op het Waddenzeegebied.
Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) heeft, in het kader van het Trilaterale Dark Sky initiatief, in samenwerking met het Gemeenschappelijke Waddenzee Secretariaat en de Partnership hub, een review uit laten voeren naar de relatie tussen lichtemissies en de Uitzonderlijke Universele Waarde van ons Werelderfgoed. Dit document geeft een samenvatting van de bekende effecten van kunstlicht gedurende de nacht op organismen en ecosystemen in het Waddenzeegebied of vergelijkbare habitats. Tevens volgen beknopte aanbevelingen om deze effecten te mitigeren.
De donkere kant van licht
Hoewel licht over het algemeen als positief wordt beschouwd, zijn er steeds meer aanwijzingen dat kunstlicht gedurende de nacht gedrag, ruimtegebruik, migratie, fysiologie, ontwikkeling en voortplanting verandert in bijna alle groepen organismen, inclusief planten en micro-organismen. We spreken tegenwoordig ook niet voor niets over lichtvervuiling.
Bewezen effecten voor vogels en insecten
Onderzoek heeft zich tot dusver vooral gericht op vogels en insecten. Het Werelderfgoed Waddenzee is een belangrijk onderdeel van de Oost-Atlantische trekroute voor vogels. Zo’n 10 tot 12 miljoen vogels maken jaarlijks gebruik van het gebied. Er is aangetoond dat licht de vliegroutes verandert door vogels aan te trekken, waardoor jaarlijks miljoenen vogels wereldwijd een hoog risico lopen op dodelijke aanvaringen of uitputting door af te wijken van hun route. Insecten worden ook aangetrokken door lichtbronnen. Daarnaast verandert kunstlicht gedurende de nacht het voortplantingsgedrag, wat resulteert in lokale afname van insectenpopulaties. In alle ecosystemen op het land spelen insecten een vitale rol. Het is aangetoond dat gevolgen voor individuele soorten onvermijdelijk grote effecten hebben op het voedselweb en hele ecosystemen. We verwachten dan ook dat de effecten van lichtvervuiling op de eilanden en kustgebieden zich zullen vertalen naar de intergetijden leefgebieden.
Voldoende indicaties voor verdergaande effecten
Er is minder bekend over de effecten van licht op mariene ecosystemen, maar het is aangetoond dat zoetwater habitats bijzonder gevoelig zijn. Zelfs lage lichtniveaus zijn voldoende om de productie van vishormonen te verstoren, planktonbewegingen te onderdrukken en de algengroei te beïnvloeden. Met betrekking tot mariene en intergetijden habitats moeten nog veel vragen worden beantwoord, maar het is zelfs nu al duidelijk dat lichtvervuiling een ernstige milieustressor is. Het verzwakt hoogstwaarschijnlijk de veerkracht van zowel individuen als ecosystemen tegen andere stressoren zoals klimaatverandering of chemisch verontreinigende stoffen waardoor de schade nog groter wordt.
Op weg naar verantwoorde verlichting
Op basis van de huidige gegevens moet licht met zorg worden gebruikt, vooral in gebieden met grotendeels onveranderde biologische processen. Het begint met de vraag of licht werkelijk nodig is en, zo ja, op welke manier de schadelijke effecten zo veel mogelijk kunnen worden beperkt. Gelukkig staat de techniek niet stil en weten we steeds beter hoe dat kan.
Meer informatie
S. (Sonja) van der Graaf. E-mail: sonja.vandergraaf@rvo.nl. Tel: +31 (0)6 1148 7120.
