Is de waddennatuur in gevaar door zomerhitte?

We hebben in Nederland, en in de ons omringende landen, inmiddels twee zomers meegemaakt met extreme hittegolven. 40 °C is niet langer een zeldzaamheid.

Te heet om aan te pakken

Wij mensen zuchten onder die warmte, maar ook de natuur, zelfs in waterrijk Nederland. Beekjes en vennen verdrogen, planten verdorren, dieren zijn wanhopig op zoek naar water en voedsel. Daar horen we inmiddels wel wat over in het nieuws. Minder aandacht is er voor het leven op de wadplaten. Ga daar op zo’n warme dag, onder de volle zon, eens heen tijdens droogvaltijd, en leg je hand op het zand: het is te heet om dat langer dan een paar seconden vol te houden.

Kernfunctie in gevaar

Een kernfunctie van de Waddenzee is het bieden van voedsel aan trekvogels. Die vogels kunnen meestal niet zwemmen of duiken en zijn afhankelijk van wat ze vinden op de droogvallende wadplaten: schelpdieren, wormen en dergelijke. Hoe zou het voor een schelpdier zijn om urenlang in de volle zon te liggen als het meer dan 40 °C is? Als ze daar niet meer tegen kunnen, komen de vogels aan een lege tafel. En dan hebben we het nog niet eens over de effecten op andere organismen: algen, vissen, zeegras en dergelijke.

‘Hitte is de nieuwe kou’

Ter gelegenheid van haar aanstelling als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht sprak onderzoekster Katja Philippart een oratie uit met als titel ‘Hitte is de nieuwe kou’. Ze beschreef de effecten die hitte op schelpdieren heeft en haalde de kokkelsterfte aan die optrad na de hittegolf van 2018. Met de data die ze tot haar beschikking had kon ze die sterfte niet direct verklaren, maar inmiddels hebben we nog een jaar met kokkelsterfte na een hittegolf achter de rug. Ook in de Oosterschelde trad in 2018 kokkelsterfte op. Als reactie daarop heeft Wageningen Marine Research onderzoek gestart. Maar dat is – uiteraard – nog beperkt in opzet en gericht op de Oosterschelde zelf. Ook laten we vanuit PRW inmiddels een beperkt onderzoek doen naar klimaateffecten op de Oost-Atlantische Flyway.

Doelstellingen Natura2000 nog haalbaar?

Het is daarom hard nodig om de effecten van zomerhitte op de natuur in de Waddenzee grondiger in kaart te brengen. Zodat we beter kunnen voorspellen wat er te gebeuren staat. Dat is alleen al belangrijk vanuit Natura 2000: wat doen we met de voor de Waddenzee vastgestelde natuurdoelen als het leven op de platen onderuit gaat door de hitte? Komen er hittebestendiger schelpdieren, wormen en dergelijke voor in de plaats en zo ja, hoe snel gaat dat? En als dat te langzaam gaat om de vogels in leven te houden, kunnen (en willen) we dat proces versnellen?

Deltaplan ‘Oververhitte Natuur’

Helaas kijkt het Deltaprogramma niet naar natuurwaarden, zelfs niet in de zo bijzondere Waddenzee, maar alleen naar factoren die belangrijk zijn voor de mens: veiligheid en de zoetwatervoorziening. Binnen de Programmatische Aanpak Grote Wateren is er enige aandacht voor klimaateffecten op natuurwaarden, maar dat is nog weinig diepgaand. Het is hoog tijd voor een samenhangend onderzoeksprogramma waarmee de kennislacunes worden aangepakt. Liefst voor de hele Nederlandse natuur, want al dat leeft zucht onder de toenemende zomerhitte. Als daaruit blijkt dat mijn vrees gegrond is, wordt het ook tijd voor een nieuw hoofdstuk aan het Deltaprogramma: Aanpak Oververhitte Natuur.