Men zou het in een tijd van hittegolven en zoetwatertekorten bijna vergeten, maar klimaatverandering gaat, op den duur, ook nog eens zorgen voor zeespiegelstijging. Om Nederland veilig te houden gaat dat grote investeringen met zich meebrengen, die bovendien een lange voorbereidingstijd vergen.
Kwelders: technologie uit de Middeleeuwen
Wat weinigen, zowel binnen als buiten het Waddengebied, zich realiseren is hoezeer de benodigde technologie verankerd is in de tradities van het gebied. Technologie uit de vroege Middeleeuwen namelijk: slib uit zee laten neerslaan voor ophoging van het land. Zo zijn immers de kwelders ontstaan, waar we het hoge land van Fryslân en Groningen aan te danken hebben. Daar waar dat niet is gebeurd en het land van de zee is afgesloten met dijken liggen nu lage polders, die veel kwetsbaarder zijn voor zeespiegelstijging dan het hoge land.
Ook nu, en bij verder stijgende zeespiegelstijging eveneens, komt dat slib – als een soort cadeautje van Poseidon – met het zeewater landwaarts. Waarom dat niet weer gebruiken om de kust verder op te hogen? Die vraag wordt ook gesteld in een recent rapport van de Waddenacademie: Weerbare Waddenkust. Het rapport geeft in grote lijnen aan hoe je dat zou kunnen doen: door dubbele dijksystemen aan te leggen waartussen je de zee, op beheersbare wijze, weer toelaat en met de zee het slib naar binnen laat komen. Zolang de opslibbing duurt, kan je er de natuur zijn gang laten gaan, of er teelt van schelpdieren en zilte groenten opzetten.
Adaptatie aan zeespiegelstijging Waddengebied
Het lijkt een contradictio in terminis: de zee toelaten om de zee te weren! En het zal niet zonder slag of stoot gaan. Dat hebben visionaire mensen bij waterschappen, provincies, het Hoogwaterbeschermingsprogramma en andere instituties zich ook gerealiseerd, en die bedachten: we gaan het maar ‘ns proberen. Niet toevallig langs de kust van de Dollard, want daar zit teveel slib in het water en snijdt het mes dus aan twee kanten: slib uit de Dollard onttrekken ten behoeve van opslibbing van het land.
Dubbele Dijk en Brede Groene Dijk
Een mooi voorbeeld is project de Dubbele Dijk, in het dijktraject tussen Eemshaven en Delfzijl, aangelegd in nauwe samenwerking tussen Waterschap Noorderzijlvest, provincie Groningen en het Hoogwaterbeschermingsprogramma.
Elders in de Dollard is door waterschap Hunze & Aa’s een analoog project gestart: een stukje kwelder is afgegraven voor slibwinning en dat slib wordt – na verblijf in een ‘kleirijperij’ – gebruikt voor dijkversterking (in een zogenaamde ‘Brede groene Dijk’). De afgraving is zo vormgegeven dat de kwelder op den duur vanzelf weer aanslibt, terwijl in de tussentijd vogels kunnen profiteren.
De zee weer toelaten …
De opgave voor bestuurders, beheerders, kennisinstellingen en bewoners is om ook elders langs de Waddenkust de over de schijnbare contradictio in terminis heen te stappen en de zee, op beheersbare wijze, weer toe te laten. Om ons tegen de zee te weren. Voortvarendheid is nodig, want – als gezegd – de voorbereiding duurt lang en de zeespiegelstijging gaat in de tussentijd onverdroten door.
Prachtig idee, dat aansluit bij de natuurlijke beweging in de grote systemen. We geven weer ‘een stukje terug aan het natuurlijke ritme’! De vraag die het (uiteraard ook bestuurlijk) oproept (en die de terughoudendheid ook verklaart) is hoe we als land omgaan met de functies die nu gebruik maken van dat stuk land (of zee)? Welke waarde hechten we aan de bestaande functies in relatie tot de nieuwe(re) functies? Hoeveel tijd, maar vooral geld, is er nodig om teelten van schelpdieren of zilte groenten op (voor de boer) aanvaardbare condities te kunnen ontwikkelen? Hoogwaterveiligheid vinden we veel waard – getuige de investeringen die we doen in dijkversterkingen. Kan een deel van die waarde ook gestoken worden in innovaties (op voldoende schaal) voor alternatieve (water)landbouwsystemen?
Welke bestuurder durft daar (langdurig en met gevulde portemonnee) zijn nek uit te steken? Welke coalitie van natuur, hoogwaterveiligheid, landbouw (en consumenten) is mogelijk of nodig om dit op veel meer plekken een kans te geven?
Want zonder samenwerking (met bestuurlijke wil en voldoende geld) zou de natuur ons wel eens een lesje kunnen gaan leren in adaptiviteit……