Beter verbonden met het grotere geheel

dinsdag 18 januari 2022

Het klimaat verandert en wij moeten mee. Ik maak een ‘roadtrip’ door Nederland en bezoek een aantal gebieden waar op een inspirerende manier aan de toekomst wordt gewerkt. In een serie blogs deel ik mijn ervaringen, waarnemingen en elementen voor een succesvolle aanpak. Centraal hierin staat de vraag of we klimaatverandering aankunnen en wat daar voor nodig is. Na Het nieuwe klimaatadaptieve verhaal en de Iconische voorbeelden gaat dit blog over de verbinding met het grotere geheel.

Oude grond

Vandaag ben ik in De Kempen – een gebied tussen Eindhoven, Tilburg en de grens met België. Het gebied was 100 jaar geleden nog een uitgestrekt heideveld tussen de dorpen Hulsel, Netersel en Lage Mierde, met alleen rond de dorpen graslanden en houtwallen. De heidevelden waren voor de schapen en de herders. Begin jaren ’50 begon de ontginning. Sindsdien heeft het gebied zich ongelofelijk ontwikkeld en mijn familie – van beide zijden – zat er midden in met kleine boerenbedrijven en grote gezinnen. Nu is het vooral een rustig plattelandsgebied – met zijn eigen identiteit – en een groen achterland van de hightech stad Eindhoven.

Ik sta aan de rand van een sloot. Waar vroeger de heide was is nog steeds een open landschap maar nu is het landbouwgrond met flinke boerderijen. Op mijn telefoon zoek ik een kaart van 1922 op. Ook toen bestond de sloot al, zie ik tot mijn verbazing, en liep deze aan de rand van het heideveld. Dit is voor mij oude grond. Ik liep hier ongeveer 45 jaar geleden ook, met mijn opa. Van zijn oude klomp maakten we een bootje dat we in de ‘beek’ zetten. Met mijn ogen van nu is de ‘beek’ eigenlijk meer een sloot met wat stroming.

Aan de slag

Waterschap De Dommel is flink aan de slag in De Kempen. Het beekdal van de Beerze, de Reusel en de Raamsloop in de bovenloop van de Dommel worden opnieuw ingericht. Het gaat om een combinatie van opgaven: klimaatadaptatie, Natuurnetwerk, beperken stikstof op natuurgebieden, waterkwaliteit en landbouwverbetering. Sinds de droge zomers van 2019 en 2020 is hier de alarmbel afgegaan en is de urgentie van deze opgaven vergroot. Het is nodig om meer water vast te houden om verdroging te voorkomen en meer ruimte te bieden aan water om overlast te vermijden. “We zijn op diverse plekken bezig om de bovenlopen van beken toekomstbestendiger in te richten. Bij het herstel van de Oude Strijper Aa in 2020 zien we al direct na het nemen van de maatregelen het water in het landschap terugkeren en weer zichtbaar worden. Door het dempen van sloten en greppels wordt grondwater vastgehouden en dat is goed nieuws voor onder andere de natuur”, vertelt Mark Scheepens van waterschap De Dommel me aan de telefoon.

Een failliet watersysteem

Het huidige watersysteem op de zandgronden in Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Overijssel, Drenthe, Groningen en Friesland is failliet. Failliet in de zin dat de huidige inrichting ons niet gaat helpen met de problemen van de toekomst. Het systeem is ontworpen om het water zo snel mogelijk af te voeren, als een ongewenste afvalstof. Maar nu blijkt het regenwater het goud van de toekomst te zijn, voor drinkwater, landbouw, industrie en natuur. Ons regionale watersysteem moet dus – opnieuw – een flinke update krijgen.

Het drinkwaterbedrijf Vitens – dat zorgt voor drinkwater voor ruim 2,5 miljoen huishoudens – sloeg aan het begin van dit nieuwe jaar direct alarm. De drinkwatervoorziening in Overijssel is op korte termijn in gevaar. De vraag stijgt, door klimaatverandering staan de bronnen onder druk en het ontwikkelen van nieuwe bronnen vraagt veel tijd. Te veel tijd. We moeten structureel anders omgaan met ons zoet water.

Het achterland van de Waddenzee

In het Waddengebied is de situatie vergelijkbaar. Ook hier is de strategie nog grotendeels gericht op het afvoeren van water en staat tegelijkertijd de waterbeschikbaarheid voor landbouw en drinkwater onder druk. Daarnaast staat de kwaliteit van de natuur in de Waddenzee onder druk. Het begint er mee in te zien dat de Waddenzee niet op zich staat. Het vormt een natuurlijk geheel met de rivieren en beken die er in uitkomen, en met de Noordzee. De rivieren en beken vervoeren nutriënten, sediment en zoet water naar de Waddenzee. Daarnaast zijn veel vissen en vogels voor hun voortbestaan compleet afhankelijk van de verschillende leefgebieden als beek, estuarium en Waddenzee. Deze verbinding hebben we voor natuur verre van optimaal ingericht. Om de kwaliteit van de Waddenzee te verbeteren is een blik op het grotere geheel noodzakelijk.

Sterker verbonden met een complex geheel aan systemen

Ik sta ondertussen onder een oude eik bij boscafé Den Bockenreyder. Ik verwonder me er weer over hoe de structuur van de winterse takken óók lijken op een röntgenfoto van je longen en op een luchtfoto van een stroomgebied met beken en rivieren.

Voor de toekomst is het van groot belang dat we ons beter realiseren dat we onderdeel zijn van een groter geheel. In ruimte en in tijd. Dat we onlosmakelijk verbonden zijn met de bodem, het water, het klimaat en ecosystemen. Mens en natuur zijn afhankelijk van het functioneren van die systemen. Wij hebben schone lucht nodig. Het is verstandig dat we zorgen dat regenwater het grondwater voedt zodat we het later kunnen gebruiken als drinkwater. En landbouw heeft een gezonde bodem nodig en insecten die planten bevruchten. Een no-brainer eigenlijk. Ook de tijd is een bepalende factor. We zijn verbonden met de generaties voor én na ons. Door ons hier sterker van bewust te zijn, kunnen we tot betere plannen voor de toekomst komen.

En hoe doen we dat? Het inzetten op en ruimte bieden aan natuurlijke processen lijkt een logische keuze. Nature based solutions. Voor mens en natuur; voor landbouw, waterveiligheid, drinkwater en natuur. En vanuit het DNA van een gebied verder bouwen aan de toekomst met plannen die hoofd en hart raken, samen met mensen uit het gebied.

Mijn dochters roepen me. Tijd voor warme chocomel.

 

Mede op inspiratie van Damiaan Denys, Matthijs Schouten en Roman Krznaric.